Vroeger waren de meeste Bossche bioscopen in handen van Top en Martens, dit was een samenwerking tussen de heren Gerard Top en Pierré Martens. Het Luxor Theater, Cinema Royal en het Concertgebouw werd gerund door Gerard Top, en later door zijn zoon Fred Top.
Pierré Martens runde het Casino, de 'Parade bioscoop" met zijn Todd AO 70mm zaal.
1919
Het Luxor Theater was in de stijl van de Amsterdamse School en Art Deco, en gevestigd op Hoge Steenweg 15. Geopend vanaf het jaar 1919, deels bioscoop en theater. In de jaren '20 werd er met maar één 35mm projector gedraaid, wat telkens een korte pauze opleverde vanwege het inleggen van het volgende deel. Dat was destijds gewoonte om enige ogenblikken geduld te vragen voor het inzetten van de volgende acte. Dat was dus practisch na elke 15 á 20 minuten. De speelfilm zoals we die nu kennen, was toen niet zo gangbaar. Na de 1e wereldoorlog werden er steeds meer langere hoofdfilms uitgebracht, en werd het omstreeks 1925 noodzakelijk om de cabine uit te rusten met een 2e projector, waardoor een ononderbroken vertoning van de hoofdfilm mogelijk werd. De film programmering was toen ook niet dagelijks, er werden ook toneelvoorstellingen gegeven. Na de 2e wereldoorlog braken de gouden tijden aan voor de bioscoop sector en is het Luxor Theater een volledige bioscoop geworden.
foto|Erfgoed 's-Hertogenbosch
op de cabine maar één projector
foto|Erfgoed 's-Hertogenbosch
Na de 2e wereldoorlog was er een grote behoefte om weer Amerikaanse films te zien, Europa liep meer als vijf jaar achter. Dat waren de gouden tijden voor de bioscoop sector, en zo ook voor het Luxor Theater. De bioscoop was voor veel mensen een avondje uit, die 20.15 uur doorgaans als aanvangstijd had. Er werd dan ook aan plaats bespreken gedaan, en veel bezoekers hadden wekelijks een vast gereserveerde stoel.
24-7-1947
foto| Erfgoed 's-Hertogenbosch
24 mei 1940
3 mrt 1947
Gerard Top
de gouden tijden
Het was ook een manier om in beeld en geluid het nieuws te volgen via het Polygoon journaal of Fox Movietone. In die tijd was het ook gebruikelijk een Looney Tunes tekenfilm in het voorprogramma te vertonen, zoals Bugs Bunny of een Tom & Jerry. Zo ging "Gejaagd door de wind" van 1939 pas op 3 maart 1949 in Nederland in première.
Ook in dat jaar 1949 heeft in het Luxor zelfs nog een dancing inpandig gezeten.
foto| Erfgoed 's-Hertogenbosch
De zaal voor de grote verbouwing, nog in jaren '50 stijl,
nog met 4 : 3 scherm verhouding en orkestbak met toneel
foto|privé collectie Marcel Top
De zaal voor de verbouwing in 1951
de filmcabine
Kwaliteit stond voorop bij Top en Martens, directie van Luxor, Concertgebouw en Cinema Royal. Met twee Philips FP5 projectoren die tot de topklasse behoorde, en een Philips geluidsrack met de bijnaam "Lange Mina" voor het geluid, werd de voorstelling vertoond. Dit was een buizen voor-en eindversterker. Het geprojecteerde beeld was haarscherp in de beeldverhouding van 1 : 1,37 wat toen wereldwijd de standaard was. In die tijd waren de 35mm kopieën van doorgaans altijd van een goede beeldkwaliteit en geluid. Tot ongeveer 1952 werd er nog met nitraat film gewerkt, dit was uiterst brandbaar materiaal. De cabines hadden dikke muren en waren verplicht uitgevoerd met brand valbeveiligingen boven de cabineruit. Dit waren metalen platen die omlaag vielen wanneer een nitraatfilm vlam had gevat. Zo werd voorkomen dat het vuur zich snel naar de zaal zou kunnen uitbreiden. Na 1952 werd de safety film verplicht, daardoor was er geen noodzaak meer voor de brand valbeveiliging. Cabine ruiten werden zelfs groter uitgevoerd zoals in de Euro Cinema later.
1955
foto|privé collectie Marcel Top
foto|privé collectie Marcel Top
*Philips buizenversterker en de FP5 projectoren
foto|privé collectie Marcel Top
*Het beeld was perfect en haarscherp met de
Philips FP5 projector.
boven de cabineruit, valkleppen.
| FP5 | Philips 35mm |
|---|---|
| geluid: | optisch mono |
| lichtbron: | koolspitsen |
| trommels: | 900 m |
| projectie: | 24 beelden per sec. |
| cabine: | overname projectie |
Alles was handbediend in deze cabine. Er werd met overname gedraaid, wat in hield dat elke akte werd omgespoeld naar een 900 m spoel. Op de cabine stonden twee projectoren die de akte's afzonderlijk vertoonden. Kenmerkend was op het eind van de akte de overname tekens, herkenbaar aan kleine ronde cirkels rechtsboven in het beeld. De eerste hield in: opstart projector waarop de volgende akte correct was ingelegd op de startstrook. Bij de tweede cirkel drukte men de beeldklep open van de projector die was opgestart, bij de andere nog lopende projector ging dan de beeldklep dicht. Als de operateur het correct deed, had je totaal niet in de gaten dat het beeld en geluid van projector was gewisseld!
De operateur had toen veel te doen, even naar het toilet was er niet bij. Hij moest akte's overnemen, terugspoelen, telkens opnieuw film inzetten, maar ook de lichtbron bijsturen. Er werd toen gewerkt met koolspitsen (koolstaven), twee pennen in het lamphuis die op een bepaalde afstand tegenover elkaar een vlamboog vormde. Die vlamboog moest continu van dezelfde grootte zijn en exact op dezelfde plaats staan ten opzichte van de spiegel, terwijl beide koolspitsen gaande-weg verder opbranden. De koolspitsen hadden ongeveer een levensduur van 30 minuten. Warmte en dampen moesten goed afgevoerd worden, omdat die schadelijk waren voor de mens. Later is dat door de vervanger xenon-lamp opgelost, onbeperkte brandduur en geen schadelijke gassen. Dat maakte ook de weg vrij voor solo projectie met non-rewind systeem zoals voor het eerst in de tijdelijke Parade bioscoop en later in Euro Cinema en het nieuwe Casino Cinema.
foto| Erfgoed 's-Hertogenbosch
entree hal, richting uitgang| 1955.
Het Luxor Theater draaide in de jaren '50 meer Duitstalige films.
Het Concertgebouw vertoonde meer de Amerikaanse films,
temeer omdat deze bioscoop vanaf 1954 al over CinemaScope 4 kanaal magneet-toon stereofonisch geluid
en wide-screen projectie beschikte.
foto| Erfgoed 's-Hertogenbosch
Luxor Theater in 1955
foto|privé collectie Ad en Wilma van Lent
even ontspanning tussen door
1957
31 jul 1958
1961 andere tijden "CinemaScope"
Het werden andere tijden, zwart-wit televisie begon al in de jaren '50 aan zijn opmars. Bioscoopbezoek begon terug te lopen en er moest een antwoord op komen. Dat was voor het Luxor Theater "CinemaScope" projectie met stereofonisch geluid. Bovendien was de filmindustrie sinds 1953 geleidelijk overgegaan naar wide-screen projectie met de nieuwe beeldformaten 1 : 1,66 -
1 : 1,75 - 1 : 1,85, terwijl het Luxor Theater nog steeds enkel het oude formaat projecteerde van 1 : 1,37 (4:3).
foto| Erfgoed 's-Hertogenbosch
de verbouwing van de zaal in juli 1961
Hoogste tijd om in 1961 de zaal flink te verbouwen, er werd een perlux projectiescherm geplaatst van 10 m breed voor CinemaScope projectie met 4 sporen geluid weergave. Luxor Theater had nu ook wide-screen en CinemaScope beeld met stereofonisch geluid, naast het Concertgebouw die al sinds 1954 wide-screen en Cinemascope met stereofonisch geluid projecteerde, met een groter projectie scherm van 12 bij 5 meter. In 1960 verbouwde het Casino ook zijn Parade bioscoop, die toen werd ingericht voor 35mm wide-screen, CinemaScope en 70mm Todd AO projectie.
In 1953 was "The Robe" de eerste CinemaScope film met een nieuw geluidsysteem van start gegaan wereldwijd. De perforatie werd kleiner, en er werden vier smalle magnetische stroken op de 35mm kopie aangebracht voor het linker, midden, rechter en effect kanaal. Het geluid ging in frequentie hoger en lager, dan wat we van het optisch mono kanaal gewend waren.
4 kanaal magneet
Luxor zaal
Drie luidspreker combinaties voor hoog en laag achter het doek, en 22 luidsprekers in de zaal voor "effect" weergave. Het scherm werd voorzien van beweegbare zij-kaders en rood voor-gordijn. In de cabine werden de twee Philips FP5 projectoren vervangen voor twee nieuwe Philips FP7 projectoren met 4 sporen magneettoonkop en optisch mono geluid weergave. Onzeker is dat Xenon als lichtbron al was toegepast, anders had het Luxor theater zeker de primeur.
Het Luxor Theater was een erg sfeervol theater.
Wanneer je plaats nam in de zaal, ervaarde je de mysterieuze sfeer die de wit-rosé neon verlichting opriep, het maakte je gereed om de droomwereld in te gaan.
Dat was toch wel de echte bioscoop beleving...
foto|privé collectie Marcel Top
De zaal, wit-rosé neon verlichting die tijdens de voorstelling op een minimum stand bleef branden.
| zitplaatsen: | 553 |
| projectiescherm: | CinemaScope 10 m breed |
| formaten: | normaal | wide-screen of CinemaScope |
| geluid: | optisch mono en 4 kanaal magneettoon |
Veiligheid stond voorop. Wanneer het zij-filmkader groter of kleiner werd, brandde rechtsonder in een zwak lampje. De operateur kon dan vanuit de cabine zien, dat de kader motor echt was afgeslagen. Als extra veiligheid moesten ze ook na het bereiken van het eindpunt de stopknop extra induwen. 1980 is in Chicago Eindhoven op dat punt het fout gegaan, een niet afgeslagen kader motor veroorzaakte een brand die de hoofdzaal van de Chicago bioscoop in de as legde.
6 juli 1961, eerste CinemaScope (Panavsion) programma
met stereofonisch magneet toon geluid.
13 juli 1961, tweede CinemaScope programma met 4 kanaal stereofonisch magneetttoon geluid.
Bij erg goedbezochte films stond de rij voor de kassa, al buiten en tegenover in een volle steeg.
De politie regelde dan de veilige oversteek, de Hoge Steenweg was toen nog een drukke straat met autoverkeer...
1963
1961
3 nov 1961
Neon zaalverlichting
Vijf minuten voor aanvang, was er een kleine onderbreking in de neon zaalverlichting. Deze werd dan van vaste netspanning naar de dimmers overgeschakeld.
neon-dimmers voor de zaal verlichting
Groepenkast cabine - zaalverlichting
de bedrading was al in de huidige kleurstelling
bioscoop gong
Wanneer het programma begon, werd dat vooraf met een drietonige gong aangekondigd. Vervolgens schoof het rode voor-gordijn open, om met de dia reclame te beginnen op 1: 1,37 formaat. Bij aanvang voorprogramma schoof het zij-kader verder naar wide-screen en werd de neon verlichting tot een minimum gedimd.
1963
Toegang naar het balkon
Net voor de balkondeuren was links de toegangsdeur naar de cabine, steil en vaak belopen. Daar stonden twee Philips FP7 projectoren voor overname projectie.
1961
toegang trap naar de cabine
1961
De cabine vensters vanaf het balkon gezien,
op de cabine stonden twee Philips FP7 projectoren
Een van de vaste operateurs van het Luxor Theater Chef van Lieshout.
Hij heeft na de sluiting nog even gewerkt als inval operateur in het nieuwe Euro Cinema, maar als overname operateur was die overgang toch te groot.
foto|privé collectie Marcel Top
| FP7 | Philips 35mm |
|---|---|
| geluid: | optisch mono |
| magneettoon 4 kanaal | |
| trommels: | 900 m |
| lichtbron: | vermoedelijk Xenon, gezien het lamphuis. |
| Het zou dan de eerste bioscoop in Den Bosch geweest zijn met deze nieuwe lichtbron! | |
| projectie: | 24 beelden per sec. |
| cabine: | overname projectie |
Philips FP7 projector met magneettoon kop
Als het geluid harder of zachter moest, werd de filmoperateur door de ouvreuse gebeld door een code: b.v. 2 keer overgaan zachter, 3 keer overgaan harder
4 juli 1963
foto|privé collectie Marcel Top
Operateur Sjef van Lieshout bezig met het terugspoelen van een akte. Hij staat voor de filmopbergkast, hier lagen de akte's in volgorde klaar op een 900 meter spoel
1974
foto|privé collectie Marcel Top
foyer in de laatste weken
1964 [10 weken]
foto|privé collectie Marcel Top
1971
1965
1967
foto|privé collectie Marcel Top
het snoep buffet, met mevr. Janssens
foto|privé collectie Marcel Top
Laatste weekprogramma wordt in de buiten-hal opgehangen
foto|privé collectie Marcel Top
Fred Top zelf achter de kassa
generatie verandering
Na de jaren '50 was er een nieuwe generatie, die in de jaren '60 en vooral '70 anders tegen de normen en waarden aankeek. Werd het vroeger nog erg gewaardeerd de persoonlijke aandacht bij het verlaten van het theater, kreeg de latere generatie een heel andere instelling. Dat was ook vaak terug te zien aan de staat van de toiletten hoe die werden achter gelaten. Het ging er ook soms agressiever aan toe.
1975
Het was voor Luxor in 1975 nog een goed jaar, dat werd afgesloten met de première van "JAWS", op do 18 dec. Het zou voor het Luxor één van zijn laatste blokbuster worden. Op die zelfde datum opende de Euro Cinema met vier luxe zalen haar deuren. JAWS van Steven Spielberg bleef in het het eerste gedeelte van 1976 nog succesvol doorlopen. In 1976 was "Guns of Navarone" met zes weken prolongatie de best lopende film.
1975 (release datum "JAWS" 18 dec 1975)
is acht weken vertoond.
1976
het naderende einde
De voorgaande jaren had de bioscoop samen met de Parade bioscoop een ruime keuze om "A" titels te vertonen.
foto|erfgoed 's-Hertogenbosch
Een nieuwe generatie ondernemers, Jan, Wil en Sander van Dommelen, van Jogchem's Theaters, had zich in Den Bosch gevestigd. Met de komst van de Euro Cinema luide het een nieuw tijdperk in, vier moderne zalen met luxe vliegtuigstoelen en ruime beenruimte was de advertentie.
Bovendien was het Casino ook met nieuwbouw bezig, dat in 1976 zijn voltooiing zou naderen met drie zalen.
luxe stoelen in Euro Cinema
Luxor twee maanden voor de sluiting
In geheel Nederland werden zalen opgesplitst, of nieuwe bioscoop complexen gebouwd. Bioscopen met één zaal hadden in dat opzicht bijna geen bestaan recht meer. Het ging minder goed met het Luxor theater, de concurrentie was flink toegenomen met de Eurocinema met vier zalen. Al kon gelukkig nog worden terug gegrepen naar vroegere succesfilms zoals "Guns of Navarone". Helaas was het uiteindelijk niet meer rendabel om het Luxor Theater nog langer open te houden, en was op maandag 30 aug 1976 de laatste voorstelling met "Grizzly", na geopend te zijn sinds 1919. Onder Gerard Top had technisch gezien Den Bosch altijd het beste van projectie en geluid gehad.
Het laatste filmpaleis van Den Bosch, was niet meer, en hier eindigde een lange periode vanaf het begin van het ontstaan van de bioscoop in Den Bosch met Top en Martens...
na de sluiting
Een jaar na de sluiting had "het Mantelhuis, daarna kleding winkel "Duthler mode" zijn intrek genomen, er werd een vlakke vloer gemaakt over de originele bioscoopvloer en een verlaagd plafond op gehangen met staalkabels aan het eens zo mooie zaal plafond. Als je in het midden van de zaak liep, stonden onder de nieuwe vloer nog steeds de ribfluwelen bioscoop stoelen. Die had men gewoon laten staan, immers liep de originele vloer wat hol en die stoelen stonden niet in de weg. Later heeft kledingzaak "The Sting" het pand overgenomen en volledig opgeknapt, en gelukkig was de neon verlichting in het plafond niet beschadigd.
balkon foto na de sluiting,
de neon vlammetjes hangen er nog
plafond met neon verlichting tijdens verbouwing naar The Sting mode zaak
Het balkon werd toen ook met 1,5 meter ingekort,
en in de zaal werd een extra verdieping gecreëerd.
klein aantal stoelen vond na de sluiting hergebruik in een privé homecinema in Utrecht en in het latere filmhuis "Jeroen" in de Bosch zaal van
"Jeroen Bosch huis". Achteraf was het jammer dat na de sluiting van het Luxor Theater hier niet het filmhuis in was gekomen, in maart 1980 was nog gekeken naar deze optie om twee zalen te creëren. Was dat gelukt, dan had Den Bosch een echt bijzonder filmhuis gehad
De lege cabine na de sluiting in 1976
1e winkel na de sluiting 27-3-1980
inpandige woning
Boven de hoofdingang bevond zich de woning van Meneer Gerard Top. Later heeft zijn zoon Fred Top hier tot de sluiting gewoond.
na de sluiting
Na de sluiting, de buiten neon was al verwijderd,
de houten zitbank inmiddels helaas gesloopt.
anno 2024
Luxor achterzijde in 1997, tijdens de verbouwing naar "The Sting"
de nooduitgangen zijn nog altijd zichtbaar aan de achterzijde, waar vroeger alleen links ook het kantoor zich bevond met brievenbus aan de straat: Achter de Tolbrug nr.14. Het raamkozijn rechts is er later ingezet door kledingzaak "the Sting".
(foto anno 2023)
Het is nu een rijksmonument, en als winkel in gebruik
Als Scotch & Soda winkel in 2022
Het plafond neon brandt weer, in de huidige winkel: America Today
bron: America Today
Herinnering aan het Luxor Theater,
in het huidige America Today
bron: America Today
Vroeger bestonden de papieren filmladders nog niet, wekelijks werd er in het Brabants dagblad geadverteerd.
1976
1976
1976
Reacties
Ontzettend wat uitgebreid- informatief en zo diepgaand en veelzijdig.Complement! Op bastionoranje.nl vind je ook wat ‘oud materiaal over de geschiedenis van de Bossche bioscopen met o.a. caissière Netty Heerkens*7-3-1924 en Luc van Gent *4-7-1925 in het boek Stadsgezichten.
Dank je wel, de Bastionoranje site "Bioscoop historie, de stad kende drie grote en twee kleine bioscopen" is ook zeer interessant, sommige mensen heb ik nog persoonlijk gekend. Ik deel graag deze site, die je in bovenstaand overzicht vind onder "naar de andere websites"
Reactie plaatsen